Bouwen in tijden van netcongestie
Meer dan 900.000 woningen bouwen tot en met 2030. Er zijn flinke uitdagingen, waaronder netcongestie. Op veel plekken is de maximale capaciteit van het stroomnet bereikt. Ivo van der Mark (JaJo) en Daan Schut (Alliander) ontmoeten elkaar en gaan in gesprek over de problemen én de oplossingen.
File op het net
“Met de kennis van nu hadden we als maatschappij eerder moeten beginnen. Maar de wereld zag er destijds anders uit,” vertelt Daan. “De verduurzaming is fors in tempo toegenomen. De start was het Energieakkoord van 2013. De doelen van destijds zijn ver overtroffen. Dat hebben we met het energienet mogelijk gemaakt. De verdere versnelling volgde vanaf 2015 door een golf aan beleidsmaatregelen en natuurlijk het klimaatakkoord. En toen viel Rusland Oekraïne binnen en zaten we met een gascrisis. Ook dat leidde tot enorme versnelling van elektrificatie, via onder andere warmtepompen. Hierdoor is het energienet veel sneller volgelopen dan voorzien. We zien dat het energienet nu zo vol is, dat ook de woningbouw geraakt wordt. Om je een idee te geven: een nieuwbouwwoning gebruikt vier keer zoveel elektriciteit als een woning op aardgas.”
Wel of niet bouwen
“Het is inmiddels vraag nummer één in de initiatieffase,” beaamt Ivo. “Is er een netaansluiting en capaciteit? Zo bepalend is netcongestie voor de haalbaarheid van een bouwproject. Vooral binnenstedelijk lopen we hier tegenaan. Er zijn zeker woningbouwprojecten die JAJO hierdoor niet is gaan doen. Of die sterk zijn vertraagd. Ook bij de verduurzaming van bedrijven speelt dit probleem. Een distributiecentrum vol zonnepanelen leggen is natuurlijk een prachtige oplossing. Helaas kan dat nu vaak niet. Bedrijven moeten én willen stappen zetten, vaak door elektrificatie. Maar overal is netverzwaring voor nodig.”
Investeren in het net
Daan: “Liander is al enorm aan het investeren in netverzwaring: zes jaar geleden investeerden wij 500 miljoen euro per jaar, dit jaar is dat 1,2 miljard en vanaf 2026 jaarlijks 2,5 miljard. Ook TenneT en de andere netbeheerders intensiveren hun investeringen, maar de uitdaging is groot. Het energienet moet drie tot vier keer zwaarder, terwijl we een tekort hebben aan technici en materiaal en vergunningsprocedures vaak lastig gaan. Nederland zal zeker tot aan 2033 last houden van congestie. In de tussentijd helpt het als we nieuwbouwplannen lang van te voren kennen. Dat betekent dat we vroegtijdig met elkaar in gesprek moeten over hoe we de plannen in kunnen passen binnen het toekomstige energiesysteem.”
Toch duurzaam bouwen
Ivo: “Ondertussen zijn wij natuurlijk creatief. In het verduurzamen van monumenten bijvoorbeeld. Met onze DuMo app geven we advies op maat en maken we inzichtelijk wat de geadviseerde maatregelen doen met het energieverbruik van het monument. Met respect voor het pand kan er toch nog veel. In nieuwbouw nemen we energie direct in het ontwerp mee, zoals de juiste plaatsing van zonnepanelen. Verder kijken we vooral naar collectieve oplossingen. Woningen hebben vaak hetzelfde energieprofiel, dus daar kun je een systeem op bouwen. Projecten die JAJO initieert waarbij netcongestie een rol speelt, rusten we uit met zulke systemen, zoals een collectieve warmtevoorziening. We experimenteren ook met opslag in bijvoorbeeld batterijen. Daarmee kunnen we de netto afname managen, waardoor we met een kleinere aansluiting meerdere huishoudens van energie kunnen voorzien.”
Energiesysteem anders vormgeven
“Bij bedrijven zien we de neiging om overcapaciteit te claimen.” gaat Ivo verder. “Een soort hamsteren.” “Wij noemen dat handdoekje leggen,” knikt Daan. “Als de nieuwe Energiewet ingaat, zal dat niet meer aantrekkelijk zijn. Dan wordt het use it or lose it. Bedrijven hebben bovendien piekcontracten, dus voor de hoogste hoeveelheid energie die ze op een bepaald moment gebruiken. We zullen ons energiegebruik aan moeten passen aan de beschikbaarheid. Dus veel energie gebruiken op de momenten dat het er is en minder als energie schaars is. Hier zal ook de prijs op moeten worden aangepast. Liander wil dit ondersteunen door in de toekomst flexibele contracten aan te bieden. In de woningbouw zijn andere oplossingen interessant. Denk bijvoorbeeld aan stuurbare warmtepompen met een boilervat ernaast. Die boilervaten vul je huis voor huis na elkaar, in plaats van allemaal tegelijk. Hiermee kan je de piekbelasting op het energienet vermijden.”
Alle oplossingen zijn nodig
“Kijkt Alliander ook naar opslag?” vraagt Ivo. “Zeker wel,” antwoordt Daan. “Maar we moeten verder kijken dan elektrificatie, zoals warmtenetten en groen gas. Het hele energiesysteem moet anders. Stap één is minder energie gebruiken. Stap twee is om een gebied zo autonoom mogelijk te maken, dus met lokale opwek en opslag. En systeemintegratie. Bijvoorbeeld elektrische collectieve warmtepompen die op dalmomenten op het elektriciteitsnet zorgen voor thermische opslag, waarna die warmte of koude via een warmtenet naar de huizen gaat. Ivo: “We hebben een integraal plan nodig met alle verschillende oplossingen die helpen om met netcongestie om te gaan. En er zullen zeker nog verrassende dingen bijkomen. Kijk naar die natriumbatterij in Zweden. Die technologie zou in één klap een groot deel van het probleem kunnen oplossen.”
Blijven ondernemen
Ivo: “Natuurlijk is het frustrerend om als ondernemer tegen dit soort problemen aan te lopen. Maar de noodzaak voor een oplossing is zo hoog: het moet gewoon. De meeste beperkingen leg je jezelf vaak op. Je ziet nu dat er onder druk ineens veel meer kan.” Daan: “Zo denk ik er ook over. De energietransitie is een systeemverandering, en dat heeft lange lijnen. Daar kan ik wel ongeduldig van worden. Dan is het goed om even terug te blikken op wat je al bereikt hebt. En om te bedenken wat er op korte termijn wel mogelijk is. De handen uit de mouwen steken en doen wat wél kan.”
Samen oplossen
“Het is allemaal nieuw en iedereen komt met plannen en oplossingen,” gaat Daan verder. “Dat moeten we aan elkaar knopen. Daarom hebben we ook het initiatief genomen om met verschillende partijen het concept van een zogenoemde BalansWijk uit te werken. Hierin onderzoeken we met de sector op welke manier je een wijk kan ontwikkelen die zo min mogelijk elektriciteit gebruikt van het net.” Ivo: “Iedereen kijkt naar netcongestie vanuit zijn eigen perspectief, maar het is een gezamenlijk probleem. Dat moeten we vanuit een breder perspectief aanvliegen, zoals nu met dit gesprek. Dat helpt meteen, want nu kennen wij elkaar. Die BalansWijk? Ik zou het heel mooi vinden om ons als JAJO daarbij aan te sluiten.” “Welkom,” glimlacht Daan. “Dit is wat ik bedoel. Uiteindelijk kunnen we het alleen met elkaar. Samen krijgen we die woningen gebouwd.”
Bron: abnamro.nl