Frank Agterberg: “De juiste techniek op het juiste moment op de juiste plaats.”

Frank Agterberg weet ons als voorzitter van Vereniging Warmtepompen als geen ander in te lichten over de stand van zaken in warmtepompenland. We spreken hem over de vertienvoudiging van de verkoop van warmtepompen in woningen ten opzichte van 2016, maar ook over de relatief onverwachte afvlakking van de groei in het laatste kwartaal van 2023. Verder komen ook de factoren die van invloed zijn op deze afvlakking en het toekomstperspectief van de branche en daarmee de warmtetransitie aan bod.

Hoe gaat het nu in warmtepompenland?

‘De markt voor warmtepompen zit al jaren in de lift. In 2016 vonden 15.000 warmtepompen hun weg naar de woningmarkt, afgelopen jaar hebben fabrikanten 150.000 exemplaren verkocht en installateurs ongeveer dit aantal geïnstalleerd. We zagen een geweldige groei in de eerste drie kwartalen van 2023, het laatste kwartaal laat echter een daling ten opzichte van hetzelfde kwartaal van 2022 zien. Dat is gezien de gang naar volwassenheid die de markt in heeft gezet niet gek, maar vanuit het perspectief van de energietransitie komt de afvlakking veel te snel. Het is dan ook de uitdaging om de ambitie  -de verkoop van 300.000 warmtepompen per jaar vanaf 2026- te gaan realiseren.”

De veroorzakers van de afvlakking

De beleidsambities voor warmtepompen staan helder geformuleerd in onder andere het Nederlandse actieplan (hybride) warmtepompen en daarachter onder meer de Europese Green Deal. Fabrikanten hebben alles op alles gezet om aan de verwachte toekomstige vraag te kunnen voldoen en zijn daarin glorieus geslaagd door fabrieken te bouwen en/of uit te breiden. Waar loopt het dan spaak? Agterberg noemt een drietal factoren die van invloed zijn op de afvlakking van de groei. “De belangrijkste factor is de installatiecapaciteit. Die capaciteit was altijd al krap en deze is met de opkomst van de warmtepomp, die meer tijd van een installateur vraagt, niet ruimer geworden. Hoewel we in samenwerking met Techniek Nederland alles aan doen om meer installateurs op te leiden, kunnen we helaas geen wonderen verrichten. Een tweede factor is een externe. De hoge gasprijzen als gevolg van de Russische inval in Oekraïne bijvoorbeeld waren voor klimaatbewuste particulieren die er de financiële middelen én de geschikte woning voor hadden een stimulans om hun gasketel in te ruilen voor een warmtepomp. Nu de gasprijs een nieuw, enigszins normaal peil heeft bereikt, is die druk weer van de ketel. Ten derde is ook de berichtgeving rondom congestie op het elektriciteitsnet van invloed op de afvlakking. Ooit was dit een hypothetisch probleem, inmiddels is het een tastbare uitdaging die ervoor zorgt dat mensen voorzichtiger worden. Ook gemeentes die wijkplannen maken aarzelen bij de stap naar elektrificatie vanwege dit fenomeen.”

Actieagenda’s

“Genoemde factoren kennen actieagenda’s onder regie van de landelijke overheid. Ik noemde al het actieplan (hybride) warmtepompen en er is ook een plan voor netcongestie. Voor warmtepompen gaat dat over piekbelasting op het laagspanningsnet, want het net zelf heeft in principe capaciteit genoeg. De oplossing zit in flexibilisering door slimme apparaten. Technisch gezien is dat geen probleem omdat  een warmtepomp zich in principe aan de beschikbare capaciteit kan aanpassen. Het apparaat staat alleen áchter de meter waardoor de netbeheerder niet de middelen noch de bevoegdheid heeft om de warmtepomp aan te sturen. We denken als vereniging hard mee in de ontwikkeling van een mechanisme waarin het meebewegen van de vraag ten opzichte van het aanbod aantrekkelijk wordt, denk aan variabele prijzen en een smart home systeem dat daarop reageert. Zowel de overheid als de betrokken organisaties zetten vol in op de actieagenda’s, omdat de uitdaging met het uitbreiden van verduurzamingsmaatregelen  -lees: elektrificering- steeds groter wordt.”

Meerdere wegen richting duurzaam koelen en verwarmen

Agterberg ziet het als zijn missie om de juiste techniek op het juiste moment op de juiste plaats te krijgen. “Om die reden ben ik niet alleen voorzitter van deze vereniging, maar ook van de commissie Gebouwde Omgeving van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie. Natuurlijk kunnen we vanuit onze branche ook op het gebied van collectieve voorzieningen de helpende hand bieden, maar er zijn situaties -denk aan minder goed geïsoleerde woningen en/of dichtbebouwde wijken- waarin hybride en/of collectieve oplossingen op basis van duurzame bronnen voor de hand liggen en individuele systemen minder voor de hand liggend zijn. Overigens wil ik over collectieve systemen wel benadrukken dat we vanuit onze branche al decennia ervaring hebben met het duurzaam verwarmen -onder meer op basis van WKO-gekoppelde grote warmtepompen van utiliteitsgebouwen. Eenzelfde concept kan worden uitgerold in omgevingen met een collectief systeem voor hele huizenblokken en hoogbouw. Collectiviteit an sich is dus geen struikelblok, het gebrek aan installatiecapaciteit daarentegen momenteel wel. Dat geldt trouwens ook voor de opgave in de utiliteit. Daar ligt een even groot aantal vierkante meters te wachten op verduurzamingsmaatregelen. En laten we vooral ook koeling niet vergeten, steeds belangrijker met de warmere zomers. Met een WKO (bodemenergie) kun je passief koelen hetgeen vrijwel geen elektriciteit kost.”

Vraag op de vakbeurs vooral naar de COP van producten

“Op Vakbeurs Energie vallen geïnteresseerden met de neus in de spreekwoordelijke boter. Er zijn veel innovaties die bewijzen dat duurzaam koelen en verwarmen gewoon kan. Producten worden steeds betrouwbaarder en efficiënter. Dat laatste blijft belangrijk om zuinig te zijn met nog altijd schaarse elektriciteit. Efficiëntie zien we terug in de COP ofwel prestatiecoëfficiënt van de producten uit onze branche. Een moderne warmtepomp levert een rendement van zo’n drie- tot zevenhonderd procent op de gebruikte elektrische energie. Hiermee geven we concurrerende producten met slechts honderd procent rendement het nakijken. En die bovendien om een nóg grotere verzwaring van het elektriciteitsnet zouden vragen. Mijn oproep: houd die COP nauwlettend in de gaten, niemand wil een dief van de eigen portemonnee zijn.”