Gas geven aan energietransitie landmacht

De verduurzaming van het energieverbruik is niet alleen passend bij de doelstellingen van Nederland, maar kan ook het militaire voortzettingsvermogen verbeteren. De expertise bij het ‘Energietransitie team landoptreden’, kortweg het ET-team, wordt voor het overgrote deel geleverd door reservisten met specialistische kennis. De koers is uitgezet, en het team werkt aan diverse energie-innovaties. Tijd voor een kennismaking.

Tekst: Elnt Robert Witsen

Alternatieve energiebronnen

“De landmacht omarmt het streven naar een duurzaam energiegebruik. Maar we blijven een militaire organisatie waar ‘het winnen van een gevecht’ voorop staat. Het is interessant dat het voortzettingsvermogen en weerbaarheid wordt verbeterd door alternatieve energiebronnen”, zegt majoor Pim, Adviseur Energietransitie Expeditionaire Operatiën en lid van het ET-team.

Zijn team-collega Jeltje, ProjectleideE energietransitie, vult aan met een voorbeeld: “Kampementen zijn voor de energievoorziening nu nog met name afhankelijk van dieselaggregaten. Zonnepanelen hebben, in recente missiegebieden, bewezen een substantiële bijdrage te kunnen leveren aan een ‘meer energie zelfvoorzienend’ operationeel kampement; ervaring met zonnepanelen is opgedaan in onder andere Afghanistan en Mali. Elke kilowattuur wat niet via diesel behoeft te worden opgewekt, betekent dat er minder risicovolle logistieke lijnen ten behoeve van de energievoorziening op een kampement.”

Kennisbron energietransitie

De ervaring met zonnepanelen in kampementen bracht de genie op de vraag: hoe kunnen we zonnepanelen verder toepassen? Pim, energieconsultant met een eigen bedrijf, had al eerder een functie vervuld bij het Kenniscentrum Genie. Hij werd in 2018 gepolst door Majoor Pieter Bas, van het kenniscentrum Genie. Pim: “Ik ging praten, maar vond de vraagstelling te beperkt. Waarom niet breder aanpakken? Het is belangrijk om bij deze ontwikkelingen tot een strategische samenhang te komen.”

Het Kenniscentrum Genie waardeerde zijn reactie en broedde verder. Uiteindelijk leidde dit tot de formatie van een Energietransitie Team (ET). De hiervoor benodigde expertise is in de landmacht beperkt beschikbaar. Besloten werd om voor het nieuwe ET-team in dit vakgebied gespecialiseerde reservisten aan te trekken op IIR-basis. Het nieuwe team werkt nauw samen met CD&E (Concept Development & Experimentation) van de landmacht.

 
Begin 2019 startten Pim en Jeltje met het ET-team.

Focus op drie hoofdthema’s

Pim werd voor deze ET-functie bevorderd tot majoor en is voor meerdere jaren enkele dagen per week ingezet. Hij zegt: “Defensie is absoluut de grootste energieverbruiker van de overheid. En de opgave    van de energietransitie liggen op het snijvlak van publiek, privaat én operationeel. Op dit snijvlak zullen de komende jaren de meeste veranderingen plaatsvinden.”

Civiel-militaire samenwerking cruciaal

Reservist en voormalig Sergeant Jakub, programmamanager Energietransitie CLAS: “Besef dat de landmacht geen uitvinder is, maar een opdrachtgever en facilitator om tot innovaties te komen. Ontwikkeling gebeurt bij bedrijven, onderzoek bij universiteiten en kennisinstituten. Het is onze taak om relevante kennis op te bouwen en kortcyclisch te innoveren voor operationele doeleinden. We opereren met het thema energie vrijwel continue op het snijvlak van civiel-militaire samenwerking.”

Omdat het domein veelomvattend is, werd begonnen om keuzes te maken en daarop is een routekaart uitgestippeld. Hieruit volgden drie geselecteerde hoofdthema’s:

• Zelfvoorzienende kampementen.
• Mobiliteit door alternatieve voorstuwing.
• Energiesystemen voor het uitgestegen optreden.

Vliegwielen als energiedrager

Het bouwen van een kampement is doorgaans een genietaak. Zonnepanelen wekken alleen stroom bij daglicht. Het opslaan van elektriciteit vereist (te)veel accu’s om ‘s nacht onafhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen. Reservist Kapitein Xander: “Vliegwielen kunnen voor kampementen een alternatief zijn. Het kenmerk van vliegwielen is dat ze in korte tijd veel energie kunnen opslaan of vrijgegeven. Dit innovatieve kinetische energieopslagsysteem is wellicht geschikt om aan piekbelastingen te kunnen voldoen en het is niet afhankelijk van dag of nacht. We zijn er volop mee bezig, en gaan er mee experimenteren.”

Ook op thuisbases in Nederland staat veel te gebeuren. Pim: “Alle gebouwen op kazernes in Nederland hebben een slecht energielabel. Voor ons is dit een mooie plek om operationele energie te beproeven en kennis te delen. Deze ontwikkelingen passen in de duurzaamheidsdoelstellingen van Nederland als geheel.”

Betrouwbaarheid voorop

Op de vraag hoe mobiliteit een andere voorstuwing kan krijgen dan diesel antwoordt reservist majoor Gerben, adviseur E-mobility CLAS: “Er wordt volop geëxperimenteerd met elektrisch rijden. Er zijn al verschillende elektrische voertuigen die operationeel inzetbaar zijn. Een mooi voorbeeld is de elektrische Fennek, en die levert een voordeel op bij verkenningsopdrachten. De elektrische motor is geluidloos en het voertuig produceert veel minder warmte. Stiller en minder zichtbaar voor detectiesystemen; belangrijke militaire voordelen. Maar we kijken verder dan elektriciteit, bijvoorbeeld naar synthetische brandstoffen als vervanger voor fossiele.”

Pim: “Uitgangspunt is betrouwbaarheid. Disfunctionerende systemen kunnen levens kosten in de krijgsmacht. We kunnen experimenteren op kazernes, oefenterreinen en het Fieldlab Smartbase in Ede. Pas als het bewezen betrouwbaar is, zal een innovatie toepassing vinden in een missiegebied. De energietransitie bij de landmacht is iets dat we met elkaar moeten bereiken, door stukjes aan elkaar te verbinden. Effect behalen, daar doet het ET-team het voor.”

Vragen? Stuur een mail aan het ET-team via energietransitie.landmacht@mindef.nl. Meer informatie over het beleid van Defensie staat op https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2020/07/16/plan-van-aanpak-energietransitie-defensie.