“Met de kennis van duurzaamheid andere problemen oplossen”

Anke van Hal, hoogleraar Duurzaam Bouwen bij het Center for Entrepreneurship, Governance & Stewardship aan de Nyenrode Business Universiteit, verzorgt op 14 oktober tijdens de Gemeentedag Energietransitie op de Vakbeurs Energie de keynote speech. In een kort interview licht ze alvast een tipje van de sluier op.

Doelgroep tijdens de Gemeentedag Energietransitie zijn professionals werkzaam binnen gemeente, provincie, waterschap, of het Rijk. Welke boodschap wil je hen meegeven?

“Steeds meer mensen zijn ondertussen overtuigd van de nut en noodzaak van de energietransitie. Maar wat veel onderzoeken uitwijzen is dat de kans dat de boodschap die gemeenten en provincies willen uitdragen weerstand oproept als bewoners zich niet betrokken voelen. En als het weerstand oproept, gaan mensen niet meewerken. Alleen informeren dat een wijk van het gas af moet, zal dus averechts kunnen werken. Dan zetten mensen de hakken in het zand.”

Hoe lukt het dan wel?

“Mijn collega’s en ik bepleiten de zogenaamde ‘Fusie van Belangen-aanpak’. Daarbij zie je duurzaamheid niet langer als het doel, maar juist als middel om een ander doel te halen. Dat vraagt erom dat je eerst uitzoekt wat mensen in de wijken bezighoudt en waar ze zich zorgen over maken. Vervolgens probeer je ze - met de kennis van duurzaamheid - te helpen om hun problemen op te lossen of hun dromen te verwezenlijken. Dan snijdt het mes aan twee kanten: duurzaamheid helpt mensen dan om te bereiken wat zij belangrijk vinden. En dan krijg je ze mee. Deze aanpak is ontwikkeld in de bouw, maar blijkt ook te werken in de zorg, het bankwezen, eigenlijk overal.”

Waarom roept duurzaamheid nog steeds weerstand op denk je? 

“Daar is in de gedragswetenschap veel onderzoek naar gedaan. Ook al willen mensen graag iets goed doen voor de wereld, het korte termijn eigenbelang is meestal dominant. Dus wanneer je als overheid heel erg gaat informeren en opleggen wat mensen moeten doen om bij te dragen aan de energietransitie, maar het eigenbelang komt daardoor in de knel, ontstaat er geïrriteerdheid. Met als gevolg dat ze bijvoorbeeld gaan ontkennen dat er een klimaatprobleem is of op een andere manier een reden zoeken om niks te doen.”

Dus je wilt eigenlijk dat duurzaamheidsmaatregelen samenvallen met het eigenbelang van mensen?

“Juist. Daarom spreken wij van fusies van belangen. Wanneer er in een wijk bijvoorbeeld een parkeerprobleem is en je kunt aantonen dat verduurzamingsplannen ook voor minder parkeerdruk zorgen, krijg je veel meer mensen mee. Het vereist wel wat creativiteit en een brede blik om tot dat soort oplossingen te komen. Maar er zijn ondertussen ook heel veel goede voorbeelden van.”

Dus eigenlijk is het wel te billijken dat ‘minder vlees eten’ uit de publiekscampagne van de overheid tegen klimaatverandering is geschrapt. Want dat roept flink irritatie op.

“Zo bezien misschien wel. Maar ik denk ook dat het juist goed is om mensen er wel op te wijzen. Maar dan moet je het wel presenteren als een keuzemenu. Voor iemand die niet het budget heeft om zijn huis te verduurzamen maar wel zijn steentje wil bijdragen is minder vlees eten wellicht een optie. Zolang je maar duidelijk communiceert dat niet iedereen alles moet doen.”

De toon is dus cruciaal en het bieden van keuzes heel belangrijk.

“Klopt. En vergeet ook niet dat een huis voor de meeste mensen hun belangrijkste bezit is. Wanneer iemand ze gaat vertellen wat ze met dat huis moeten doen, schieten ze direct in de verdediging. Zo van ‘Hoezo? Het is mijn huis en dat bepaal ik zelf wel!’”

Je houdt je al heel lang bezig met duurzaamheid en klimaat. Heb je het gevoel dat we ons op een omslagpunt bevinden?

“Ja. Ik merk heel erg dat de waarom-vraag nauwelijks meer gesteld wordt. Vrijwel iedereen is nu echt wel doordrongen van de noodzaak. Op dit moment zijn vragen als ‘Wanneer?’ en ‘Hoe dan?’ veel pregnanter. Duurzaamheid en energietransitie vind ik overigens ook wat versleten begrippen. Liever spreek ik over toekomstgerichte wijken. Dat maakt die koppeling met bijvoorbeeld parkeerproblemen  en veiligheid logischer en iedereen snapt dat ‘aardgasvrij’ bij de toekomst hoort.”

Veel gemeenten, provincies en waterschappen hebben zich ten doel gesteld om voor 2050 energieneutraal te zijn. Gaan we dat halen?

“Ik zie heel veel gebeuren nu. Dus ik ben optimistisch. Maar ik zie ook dat bestaande kennis onvoldoende wordt benut, waardoor de kans op succes kleiner wordt dan die kan zijn. Ik zie het ook wel als mijn rol om mensen erop te attenderen dat we al heel veel weten. Het is doodzonde dat we zo weinig met die kennis doen.”

Aanmelden voor de Gemeentedag Energietransitie kan hier.